هوش مصنوعی، میدان جدید رقابت ایران و ترکیه
به گزارش سرویس علم و فناوری وبپیما به نقل از همشهری - ایران و ترکیه در تعداد مقالات منتشرشده رقابت خیلی تنگاتنگی دارند و پیشتاز تولید مقالات تحقیقاتی هوش مصنوعی در طول سال های ۲۰۱۸-۲۰۲۲ با تولید مداوم ۱۵۰۰-۲۰۰۰ مقاله در سال بودند. برخی از پایگاه های استنادی معتبر در جهان نقش مهمی در ارزیابی پژوهش های علمی ایفا می کنند. یکی از این پایگاه ها، سایمگو (SCImago) است که بر اساس داده های اسکوپوس، رتبه بندی مجلات علمی را ارائه می دهد. علاوه بر آن، وب آو ساینس (Web of Science)، که پیش تر با نام ISI شناخته می شد، یکی دیگر از موبپیماع معتبر برای سنجش تولیدات علمی و ارزیابی استنادی پژوهش ها محسوب می شود.
در حوزه هوش مصنوعی و سایر فناوری های نوظهور، این پایگاه ها به دلیل گستردگی پوشش و دقت بالای داده ها به عنوان موبپیماع اصلی برای تحلیل وضعیت تولید علم، روندهای پژوهشی و شاخص های استنادی مورد استفاده قرار می گیرند. پژوهشگران و سیاست گذاران علمی معمولاً به گزارش های این پایگاه ها استناد می کنند تا تصویری جامع از جایگاه علمی محققان، مؤسسات و کشورها در تولید دانش و تأثیرگذاری علمی ترسیم کنند.
رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی ایران محمدهادی زاهدی درباره رتبه ایران در منطقه بر اساس آمار سایمگو می گوید: « طبق آمار این مرکز تا پایان سال ۲۰۲۳، ایران موفق به کسب رتبه پانزدهم جهان شده است، درحالی که ترکیه با رتبه هجدهم در تعقیب این جایگاه قرار دارد. این امر نشان می دهد که ایران در رقابتی تنگاتنگ توانسته جایگاه نخست منطقه را حفظ کند؛ با این حال، نگرانی هایی وجود دارد که تا پایان سال ۲۰۲۵، تعداد مقالات ثبت شده توسط پژوهشگران ترکیه از مقالات منتشرشده توسط محققان ایرانی پیشی بگیرد.»
این رتبه یک شاخص تجمعی است که داده های پژوهشی را از سال های گذشته تا پایان سال ۲۰۲۳ شامل می شود. بااین حال، در سال ۲۰۲۳ به صورت مستقل، ایران موفق به کسب رتبه نخست منطقه ای و جایگاه سیزدهم جهانی در حوزه هوش مصنوعی شده است.
داده های مربوط به سال ۲۰۲۴ هنوز منتشر نشده اند. تصویر زیر جایگاه ایران را در منطقه در سال ۲۰۲۳ نمایش می دهد.
رقابت تنگاتنگ ایران و ترکیه در هوش مصنوعی
تأثیرگذاری مقالات در حوزه هوش مصنوعی
یکی از معیارهای مهم در ارزیابی پژوهش های علمی، میانگین ارجاعات به ازای هر مقاله (Citations per Paper) است. این شاخص نشان می دهد که به طور متوسط هر مقاله منتشر شده در حوزه هوش مصنوعی چند بار مورد استناد سایر پژوهش ها قرار گرفته و چقدر تأثیرگذار بوده است. در ارتباط با ارزیابی تعداد ارجاعات به مقالات باید این نکته را در نظر گرفت که معمولا نیاز به گذشت زمان دارد زیرا ارجاعات به تدریج و با انتشار مقالات جدید در طول زمان مشخص می شوند؛ به همین دلیل، آمار دقیق ارجاعات معمولا با تأخیر ارائه می شود. به طور معمول، این آمار با فاصله ای حداقل یک ساله منتشر می شود؛ یعنی ارزیابی و انتشار آمار ارجاعات مربوط به مقالات سال ۲۰۲۴ معمولا زمانی انجام می شود که بخشی از سال ۲۰۲۵ سپری شده باشد. به گفته زاهدی دلیل این تأخیر این است که باید فرصتی فراهم شود تا مقالات جدیدی منتشر شوند که به مقالات سال ۲۰۲۴ ارجاع دهند. تنها پس از جمع آوری و تحلیل این داده ها می توان ارزیابی دقیقی از عملکرد علمی مقالات منتشرشده در سال ۲۰۲۴ ارائه داد. این فاصله زمانی برای تحلیل علمی معتبر و ارائه گزارش های دقیق در حوزه تولید علم ضروری است.
رقابت تنگاتنگ ایران و ترکیه در تعداد مقالات در حوزه هوش مصنوعی
هفت مولفه در رتبه جهانی تأثیرگذار است که یکی از مولفه ها تولید مقاله است. ایران و ترکیه در تعداد مقالات منتشرشده رقابت خیلی تنگاتنگی دارند و پیشتاز تولید مقالات تحقیقاتی هوش مصنوعی در طول سال های ۲۰۱۸-۲۰۲۲ با تولید مداوم ۱۵۰۰-۲۰۰۰ مقاله در سال بودند.
عربستان نیز رشد قوی نشان داده و تولید مقالات خود را از ۷۱۱ در سال ۲۰۱۸، به ۱۵۲۴ در سال ۲۰۲۲ تقریباً دو برابر کرده است. همچنین امارات متحده عربی رشد قابل توجهی داشته و از ۲۹۴ در سال ۲۰۱۸، به ۱۲۳۵ در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است.
رئیس انجمن ملی هوش مصنوعی در مورد مقایسه شاخص های علمی ایران و ترکیه می گوید: «طبق آخرین آمار مجموع مقالاتی که ترکیه در حوزه هوش مصنوعی منتشر کرده ۷۵۳۰۵ مقاله و ایران ۷۳۵۴۵ تا الان است. در ارتباط با مقایسه تعداد سایتیشن های (citation) ایران و ترکیه، تعداد کل ارجاعات برای ترکیه ۷۲۳۳۹ و برای ایران ۸۱۲۰۰ است. یعنی تعداد ارجاعات مقالات محققین ایرانی بیشتر بوده است. تعداد ارجاعات به ازای مقاله در ترکیه ۰.۹۶ و ایران ۱.۱ است. اگرچه تعداد مقالات ترکیه بیشتر بوده (به اندازه ۱۸۰۰ مقاله) اما آنچه خیلی مهم است، این آمار نشان می دهد کیفیت مقالات ما بهتر بوده که تعداد ارجاع به آن ها بیشتر بوده است.»
رتبه در منطقه بر اساس تأثیر استنادها
ایران و ترکیه بیشترین تعداد استناد را در اکثر دوره ها داشته اند. عربستان نیز نسبت به تعداد مقالات خود، عملکرد استنادی قوی نشان می دهد. تعداد استنادها برای سال های اخیر کمتر است زیرا مقالات نیاز به زمان برای جمع آوری استناد دارند. بر این اساس ترکیه عملکرد استنادی پایداری را نشان می دهد و معمولاً در رتبه دوم یا سوم قرار دارد
رتبه در منطقه بر اساس تحلیل شاخص H-Index
شاخص H-Index یکی از معیارهای پرکاربرد برای سنجش تاثیرگذاری علمی محققان، مجلات و حتی کشورها در حوزه های مختلف علمی از جمله هوش مصنوعی است. این شاخص تعداد مقالاتی را که به میزان قابل توجهی مورد استناد قرار گرفته اند، اندازه گیری می کند. به بیان ساده، اگر یک پژوهشگر دارای H-Index برابر با ۲۰ باشد، به این معنی است که او حداقل ۲۰ مقاله منتشر کرده که هرکدام حداقل ۲۰ بار مورد استناد قرار گرفته اند.به دلیل رشد سریع تحقیقات و تولید مقالات در حوزه هوش مصنوعی، شاخص H-Index به عنوان ابزاری مؤثر برای شناسایی محققان تأثیرگذار و نوآور مطرح می شود.ایران در شاخص H-Index رتبه ۱۵۱ را دارد. ترکیه علیرغم اینکه بیشترین تعداد مقاله را ندارد، رتبه ۱۸۳ در شاخص H-Index را دارد و عربستان نیز رتبه ۱۳۴ دارد. این نشان می دهد که برخی کشورها ممکن است مقالات بیشتری تولید کنند اما برخی دیگر بر تحقیقات با تأثیر بالاتر تمرکز دارند.
رتبه ایران در کاربردی سازی هوش مصنوعی
در حوزه هوش مصنوعی (AI)، دو مسیر مهم و مکمل وجود دارد: تولید مقالات علمی و کاربردی سازی فناوری. هرچند این دو مسیر در برخی موارد به هم مرتبط هستند، اما تفاوت های بنیادین دارند. کاربردی سازی به معنای پیاده سازی فناوری های هوش مصنوعی در دنیای واقعی برای حل مسائل عملی در صنایع مختلف مانند بهداشت، حمل ونقل، کشاورزی و امور مالی است.
زاهدی در ارتباط با رتبه ایران در کاربردی سازی این فناوری نوظهور این گونه توضیح می دهد: «در حوزه کاربردی سازی هوش مصنوعی، نظام های مختلف رتبه بندی در دنیا وجود دارد. یکی از نظام هایی که ما را رتبه بندی می کند، طبق آخرین آمار که در سال ۲۰۲۴ به روزرسانی شده، رتبه کلان ایران در حوزه هوش مصنوعی را ۶۰ می داند که خود این رتبه از چند بخش دیگر تشکیل شده است. مواردی مثل میزان سرمایه گذاری موفق در زیرساخت، میزان موفقیت در تحقیق و توسعه، موفقیت در کاربردی سازی و ارائه خدمات عمومی را ارزیابی می کنند. در آخرین ارزیابی این رتبه ۶۰ برای ایران بود. به طور کلی در تمام نظام های رتبه بندی حوزه کاربردی سازی هوش مصنوعی در ایران بین ۶۰ تا ۷۵ است.»
در این رتبه بندی ۷ حوزه تحقیق و پژوهش، توسعه، تجاری سازی، زیرساخت، راهبردهای کلان ملی کشورها، محیط های عملیاتی سازی و کاربردی سازی و حوزه استعدادها (سرمایه انسانی ماهر، خلاق و فعال در این زیست بوم) ارزیابی می شود. طبق این رتبه بندی کشور ما در حوزه توسعه و تحقیق وضعیت نسبتا خوبی دارد. در حوزه راهبردهای ملی با توجه به تصویب یک سری اسناد و قوانین به نظر وضعیت ما خوب خواهد شد. در مورد سرمایه انسانی نیز وضعیت خوبی داریم که البته با شرایط مطلوب فاصله داریم اما در سایر حوزه ها وضعیت چندان مطلوبی را نداریم.
پیش بینی های دو سال آینده و قدرت های در حال ظهور
با روندی که در حال طی شدن است، انتظار می رود ایران و ترکیه رهبری را حفظ کنند و به رقابت برای جایگاه نخست در تولید مقالات ادامه خواهند داد و احتمال دارد که عربستان نیز به دلیل سرمایه گذاری قابل توجه در تحقیقات، به این گروه بپیوندد. همچنین امارات ظرفیت رشد قوی نشان می دهد و ممکن است طی ۵ سال آینده با گروه برتر رقابت کند و مصر نیز رشد پایداری را نشان می دهد و می تواند برجسته تر شود.
این خبر توسط سایت همشهری آنلاین منتشر شده و وبپیما صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.
منبع: همشهری آنلاین
