با قدیمی ترین و اولین مسجد پایتخت آشنا شوید
به گزارش سرویس فرهنگ و هنر وبپیما به نقل از همشهری - همشهری آنلاین، فاطمه عباسی: اهالی محله دولاب معتقدند که مسجد پیر نخستین و قدیمی ترین مسجد محله دولاب است. نخستین تصویرهای اهالی از نمای مسجد، بنایی خشتی و گلی با در چوبی و زمینی پوشانده از حصیر است. حدود ۵۰سال قبل بنای مسجد را بازسازی کردند که به شکل امروزی درآمد.
در محله دولاب درباره مسجد پیر چند روایت محلی متفاوت وجود دارد که معروف ترین آنها می گوید زمانی در محله هیچ گونه بنایی وجود نداشت و بیابانی بود و محله به مکان دور از آب شهرت داشت. آن زمان فقط تعداد محدودی کاروانسرا در محله بود که مسافران و زائران چند روز در آن اطراق می کردند. روزی یک فرد پیر مسلمان و مؤمن واقعی به یکی از کاروانسراها می آید و متوجه می شود که اطراف کاروانسرا مسجدی وجود ندارد. به همین دلیل در اطراف کاروانسرا یعنی همین مکان مسجد پیر امروز بنای اولیه مسجد پیر را می سازد و اطراف آن ساکن می شود.
به مرور با ساخت مسجد بر تعداد جمعیت ساکن اطراف آن افزوده می شود و چون آن پیر از نخستین ساکنان محله بود و به پیر دولاب شهرت داشت، مسجدی هم که می سازد به نام او یعنی مسجد پیر معروف می شود. روایت محلی دیگری نیز درباره مسجد پیر وجود دارد که می گوید پیر دولاب وجود خارجی ندارد و مسجد پیر صرفاً به دلیل قدمت و اینکه نخستین مسجد محله دولاب بوده به مسجد پیر شهرت پیدا کرده است.
قدمت تاریخی
قدمت مسجد پیر در روایت محلی به حدود هزارسال می رسد و عنوان قدیمی ترین مسجد پایتخت را هم یدک می کشد. بنای بیرونی مسجد هیچ شباهتی به دیگر مساجد شهر ندارد؛ گنبد و گلدسته ای ندارد و از دو بخش تشکیل شده است. بخشی از آن با دیوارها و سقف های هشتی، سقف کوتاه تری دارد که به بخش مردانه و زنانه برای اقامه نماز تقسیم شده و ورودی مسجد که با الهام از همان بخش اول، دیوارها و سقف های هشتی دارد، اما سقف آن بسیار بلندتر است. ساخت بخش اول که سقف کوتاه تری دارد از سوی کارشناسان میراث فرهنگی به دوره ایلخانی ـ سلجوقی مربوط است و بخش جلویی که سقف بلندتری دارد، برای دوره قاجار است.
یک روایت معتبر
یکی از معروف ترین روایت هایی که درباره مسجد پیر نقل شده این است که امام رضا(ع) در مسیر رسیدن به مرو از ری و دولاب عبور کرده اند و اگر چنین روایتی درست باشد، ایشان نماز را در مسجد پیر دولاب اقامه کرده اند.
به همین خاطر مسجد پیر در یک برهه تاریخی به نام قدمگاه شناخته می شد. البته نام مسجد پیر دولاب در طول تاریخ بارها تغییر پیدا کرد. در برهه ای به دلیل اینکه کف آن را با حصیرهای قدیمی می پوشاندند به عنوان «مسجد حصیری» شناخته می شد. بعدها به مسجد پیر دولاب و مسجد زیر بازارچه تغییر نام داد و یک زمانی هم به آن مسجد جامع یا بقیه الله دولاب می گفتند.
آثار باستانی در دل مسجد
چند سال قبل کارشناسان میراث فرهنگی برای کنکاش درباره قدمت و هویت تاریخی مسجد پیر به محله دولاب آمدند. باستان شناس ها نقب زدند به دل خاطرات چندصدساله و از آنها اشیایی را بیرون کشیدند: پیه سوز، سکه، تکه شیشه های رنگی، یک قطعه سفال زرین فام و قطعاتی از سفال های لعاب یکرنگ فیروزه ای و ده ها تکه انواع دیگر سفال. باستان شناس ها دو تنور و دو اجاق دودزده هم در ضلع غربی مسجد پیدا کردند.
تنورها می گویند مسجد در هر دوره زمانی کاربردی داشته و حتی در دوره های تاریخی مختلف، قسمت هایی از آن بازسازی شده، مثل طاق ضلع غربی که ریزش کرده و در دوره قاجار با معماری کاملا متفاوت بار دیگر ساخته شده است. سفال زرین فام هم برای ساخت ظروف تجملاتی و اعیانی به کار می رفت و مخصوص پذیرایی از بزرگان بود. پیداشدن این اشیا در دولاب، حضور افراد خاص و با شرایط ویژه را در این مکان نشان می دهد.
این خبر توسط سایت همشهری آنلاین منتشر شده و وبپیما صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.
منبع: همشهری آنلاین
