نابود کردن بزرگترین کتابخانه جهان باستان کار چه کسی است؟
به گزارش سرویس فرهنگ و هنر وبپیما به نقل از همشهری - عصر ایران، با شعله ور شدن آتش در کتابخانه اسکندریه، یکی از بزرگ ترین گنجینه های دانش جهان باستان برای همیشه نابود شد. اما چه کسی آتش را برافروخت؟ این یکی از آن پرسش های تاریخ است که اگر بخواهیم با طنز بگوییم، به راستی «سوزان» است، چرا که آن کتابخانه یکی از مهم ترین نهادهای آموزشی و فرهنگی در تاریخ بشریت بود.
کتابخانه مشهور مصر با وجود افتخار و شهرتش در جهان باستان، چندین بار دچار آتش سوزی شد و سال ۴۸ پیش از میلاد شاهد جنگ داخلی بود. آیا به راستی ژولیوس سزار کتابخانه بزرگ اسکندریه را به آتش کشید یا فاتحان مسلمان عامل آن بودند؟ یا شاید حتی خود حامی کتابخانه؟ در ادامه همه شواهد تاریخی درباره ویرانی این کتابخانه را مرور می کنیم.کتابخانه اسکندریه چه بود؟
کتابخانه با اینکه در مصر بود، در واقع دژی از فرهنگ یونان باستان بود. این کتابخانه درون معبدی به نام «موزِئون» (Mouseion) یا «معبد الهه های هنر» ساخته شده بود. موزه، تالارهای مطالعه و باغ های آن دیگر وجود ندارند، اما گزارش های هم عصر از معماری و محتوای شگفت انگیز آن یاد کرده اند که همه گواه نفوذ سه قرن حکومت دودمان بطلمیوسی در مصر و گسترش تمدن یونانی است.
روشن نیست ایده اولیه ساخت کتابخانه از آنِ «بطلمیوس اول سوتر» (نخستین فرعون دودمان بطلمیوسی که سال ۳۲۳ پیش از میلاد به تخت نشست) بوده یا از مشاور او، «دمتریوس اهل فالرون». بطلمیوس که در اصل یونانی مقدونی بود، مصر را به مرکز فرهنگ یونانی تبدیل کرد. او آرزوهای بزرگی برای شهر اسکندریه داشت؛ شهری که در ساحل مدیترانه مصر بنا نهاد و سال ۳۰۵ پیش از میلاد آن را پایتخت خود کرد. «گای دو لا بدوئیر» مورخ در کتاب «سقوط مصر و برآمدن روم: تاریخ بطلمیوسیان» می نویسد که در نهایت شهر بطلمیوس به بندری تبدیل شد «برای ورود همه چیز، از ادبیات و هنر و فلسفه گرفته تا تجارت.» نزدیک سال ۲۹۵ پیش از میلاد، بطلمیوس مأموریت جمع آوری بزرگ ترین مجموعه آثار مکتوب جهان را به دمیتریوس داد، گامی که اسکندریه را بر نقشه فرهنگی جهان نشاند و مصر را به مرکز فرهنگ یونانی بدل کرد. بطلمیوس اول پیش از پایان کار درگذشت (۲۸۳ پیش از میلاد)، اما بیشتر مورخان معتقدند کتابخانه در دوران سلطنت پسرش، «بطلمیوس دوم فیلادلفوس» (بین سال های ۲۸۴ تا ۲۴۶ پیش از میلاد) افتتاح شد. آن زمان، دودمان بطلمیوسی منابع هنگفتی صرف این پروژه و گسترش شهر اسکندریه کرده بود. ماموران فرعون در سراسر جهان به دنبال نسخه های مکتوب می گشتند و گنجینه هایی چون کتابخانه ارسطو و نسخه هایی از نمایشنامه های اصلی آیسخولوس، اوریپید و سوفوکل را گرد آوردند. کتابخانه نه تنها شامل آثار ادبیات یونان باستان میشد، بلکه نوشته هایی از سوریه، ایران و هند را نیز در خود داشت. شگفتی آن تنها در صدها هزار طومار پاپیروس نبود، بلکه در معماری باشکوهش هم بود. کتابخانه در سراسر جهان به عنوان مخزن دانش شناخته می شد. همچون دانشگاهی مدرن، پژوهشگران را از نقاط مختلف جذب می کرد تا در زمینه های علم، ریاضیات و هنر به تحقیق بپردازند. اما نزدیک سال ۱۴۵ پیش از میلاد، بطلمیوس هشتم همه دانشمندان خارجی را در جریان نبردی بر سر جانشینی اخراج کرد. بدوئیر یادآور می شود که پژوهشگران امروزی درباره خود کتابخانه و دانشمندان آن «به طرز آزاردهنده ای اندک» می دانند. با این حال، او می نویسد که کتابخانه تأثیری بسیار فراتر از اندازه اش بر جهان پیرامون خود گذاشت. او یادآور می شود: «شاید بزرگ ترین سهم آن در تاریخ دانش همین باشد که اساساً وجود داشت.» بدوئیر کتابخانه را «بزرگ ترین هدیه بطلمیوسیان به جهان باستان» می نامد.چگونه کتابخانه اسکندریه در آتش سوخت؟
سقوط کتابخانه اسکندریه
مناقشه ای ماندگار
سال هاست که به نوشته مورخ کلاسیک «راجر اس. بَگنال» در «مقالات انجمن فلسفی آمریکا»، بحث های بسیاری درباره عامل نابودی کتابخانه در گرفته است. او می نویسد: «این یک معمای قتل با چند مظنون است» و می افزاید: «احساسات در این موضوع هنوز هم داغ است.» برخی محققان، آموزگاران مسیحی سال ۳۹۱ را مقصر می دانند که بقایای دانش کلاسیک را نابود کردند، در حالی که دیگران نابودی نهایی را به خلافت اسلامی و مخالفتش با دانش غیرمسلمان نسبت می دهند. آنچه می دانیم این است که در نهایت حتی اشاره ها به موزِئون هم از میان رفت. امروزه، کتابخانه اسکندریه همچنان یکی از شگفتی های سوگ بار تاریخ و یادآور حسرتی عمیق برای دانشی است که برای همیشه از دست رفته است.این خبر توسط سایت همشهری آنلاین منتشر شده و وبپیما صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.
منبع: همشهری آنلاین
