آیا مرزهای خاورمیانه تغییر خواهد کرد؟ - اسرائیل در پی تجزیه سوریه است - تا سال 2030 احتمال تشکیل کشور جدید در خاورمیانه وجود دارد
به گزارش سرویس بین الملل وبپیما به نقل از خبرآنلاین - خبرآنلاین - رسول سلیمی: خاورمیانه به دلیل منابع عظیم انرژی، موقعیت استراتژیک، و تنوع قومی-مذهبی، همواره کانون رقابت های ژئوپولیتیکی بوده است. نیویورک تایمز ، پس از جنگ ایران و اسرائیل و آتش بس شکننده اعلام شده توسط دونالد ترامپ، منطقه در وضعیت «بی ثباتی فعال» قرار دارد. کشورهای اروپایی (فرانسه، بریتانیا، و آلمان) در ۴ تیر ۱۴۰۴ (۲۵ ژوئن ۲۰۲۵) با استناد آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) مبنی بر افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به ۶,۲۰۱ کیلوگرم از جمله ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۶۰ درصدی و همچنین گزارش جامع مدیرکل آژانس که در آن ادعا شده بود ایران در گذشته در برنامه هسته ای خود پنهانکاری کرده است، تهدید به فعال سازی مکانیزم ماشه کرده اند که می تواند تحریم های شورای امنیت، از جمله قطعنامه های ۱۷۴۷ و ۱۹۲۹، را بازگرداند. با توجه به استمرار جنگ غزه، جنگ ۱۲ روزه و آتش بس شکننده میان ایران و اسرائیل، وضعیت بی ثبات سوریه و مشکلات مزمن یمن و لبنان چه احتمالاتی درباره آینده خاورمیانه متصور است؟
تحلیل ژئوپولیتیک خاورمیانه از منظر روابط بین الملل
از منظر رئالیست ها، خاورمیانه میدان رقابت قدرت های منطقه ای (ایران، اسرائیل، ترکیه، عربستان) و فرامنطقه ای (آمریکا، چین، روسیه) برای کسب هژمونی است. جنگ ایران و اسرائیل نشان داد که اسرائیل به حمایت آمریکا وابسته است، در حالی که ایران با تقویت «محور مقاومت» (حزب الله لبنان، انصارالله یمن، گروه های عراقی و دیگر متحدان غیردولتی منطقه ای) به دنبال بازدارندگی نامتقارن در برابر جبهه غرب است. رئالیست ها پیش بینی می کنند که رقابت های نظامی و اقتصادی منجر به بی ثباتی مداوم، احتمال تجزیه کشورهای ضعیف مانند سوریه و عراق، و تقویت بلوک های متخاصم می شود.
در چنین شرایطی حامیان رویکرد سازه انگاری به روابط بین الملل، بر نقش هویت ها و روایت ها در شکل دهی به سیاست های منطقه ای تأکید دارد. روایت «ایران به مثابه تهدید» توسط اسرائیل و متحدانش تقویت شده، در حالی که ایران خود را «رهبر مقاومت» معرفی می کند. این دوگانگی هویتی، اجماع منطقه ای را دشوار کرده و به تقویت گروه های هویت محور (مانند کردها یا دروزی ها) منجر شده است. از این رو سازه انگاران پیش بینی می کنند که تغییرات هویتی می تواند به تجزیه دولت های شکننده و ظهور نهادهای جدید منجر شود.
در مقابل، لیبرالیست ها بر همکاری بین المللی و نهادهای جهانی تأکید دارند. برای مثال اکونومیست گزارش داد (۱۵ تیر ۱۴۰۴)، تلاش های دیپلماتیک برای احیای برجام یا توافق جدید با ایران به دلیل عدم اعتماد متقابل متوقف شده است. لیبرالیست ها معتقدند که بدون همکاری بین المللی، خاورمیانه به سوی هرج ومرج و تجزیه پیش می رود، اما دیپلماسی می تواند از طریق نهادهایی مانند سازمان ملل از این سناریو جلوگیری کند.
پویایی های ژئوپولیتیکی خاورمیانه جدید چیست؟
۱. رقابت های قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای
خاورمیانه شاهد رقابت فزاینده بین ایران، اسرائیل، و عربستان سعودی است، در حالی که آمریکا، چین، و روسیه نقش های متفاوتی ایفا می کنند. ایران با توسعه موشک های بالستیک و حمایت از گروه های محور مقاومت، به دنبال حفظ نفوذ خود در عراق، سوریه، و یمن است. اسرائیل نیز با حمایت آمریکا، به دنبال تضعیف ایران و گروه های نیابتی اش است، در حالی که عربستان سعودی به تقویت روابط با چین روی آورده است. این رقابت ها، به ویژه پس از جنگ ۱۲روزه، خطر تجزیه کشورهای ضعیف مانند سوریه را افزایش داده است.
۲. نقش گروه های هویت محور
از سوی دیگر افزایش نقش گروه های قومی و مذهبی مانند کردها، دروزی ها و شیعیان، به بی ثباتی دولت های مرکزی منجر شده است. در سوریه، خروج بشار اسد و قدرت گیری گروه های اسلام گرا مانند تحریرالشام، احتمال تجزیه این کشور به مناطق تحت کنترل کردها، دروزی ها، و اعراب سنی را افزایش داده است. کردهای عراق و سوریه نیز به دنبال خودمختاری یا استقلال هستند، که می تواند به تشکیل یک کشور کردی منجر شود.
۳. تأثیر تحولات اقتصادی و زیست محیطی
این در حالی است که دیجیتالی شدن، تغییرات اقلیمی، و افزایش هزینه های زندگی، ساختار اقتصادی خاورمیانه را تغییر داده است. کشورهای نفت خیز مانند عربستان و امارات به دنبال تنوع اقتصادی هستند، در حالی که کشورهای فقیرتر مانند یمن با بحران های انسانی مواجه اند. کمبود آب و بحران های زیست محیطی می تواند به مهاجرت های گسترده و بی ثباتی سیاسی منجر شود، که زمینه ساز تجزیه یا تغییرات مرزی است.
سناریوهای محتمل برای خاورمیانه تا ۲۰۳۰
با تکیه بر رویکرد واقع گرایی، ضعف دولت های مرکزی در سوریه، عراق، و یمن، و رقابت قدرت های منطقه ای، احتمال تجزیه این کشورها را افزایش می دهد. در یک دورنمای بدبینانه، کردهای سوریه و عراق ممکن است تا سال ۲۰۳۰ یک کشور مستقل تشکیل دهند، به ویژه اگر حمایت ترکیه و آمریکا تضعیف شود. از دیدگاه سازه انگاری، تقویت هویت های قومی و مذهبی، مانند دروزی ها در سوریه یا شیعیان در عراق، می تواند به ایجاد مناطق خودمختار یا کشورهای جدید منجر شود.خروج بشار اسد از دمشق و قدرت گیری تحریرالشام، خطر تجزیه سوریه را افزایش داده است. کردهای عراق نیز پس از همه پرسی ۲۰۱۷ (مهر ۱۳۹۶) همچنان به دنبال استقلال هستند.تشکیل کشورهای جدید می تواند به بی ثباتی منطقه ای منجر شود، اما از منظر لیبرالیسم، این امر می تواند با نظارت سازمان ملل به صلح پایدار منجر شود.
در یک سناریوی دیگر که تداوم بی ثباتی و جنگ های نیابتی را پیش رو قرار می دهد، از منظر واقع گرایان، رقابت ایران و اسرائیل، با حمایت آمریکا و چین، به تداوم جنگ های نیابتی در لبنان، یمن، و عراق منجر می شود. از این رو ممکن است حمایت از انصارالله و حزب الله را کاهش دهد، اما همچنان به توسعه موشک های بالستیک ادامه می دهد.حملات اسرائیل به تأسیسات ایران و پاسخ موشکی ایران به پایگاه العدید در قطر نشان دهنده تشدید تنش ها است. چه آنکه کشورهای عربی خلیج فارس، این حملات را محکوم کردند، اما به دلیل ترس از ایران، به اسرائیل نزدیک تر شده اند. این سناریو می تواند به تقویت ائتلاف اسرائیل-عربستان منجر شود، اما خطر جنگ گسترده را افزایش می دهد.
در یک وضعیت فرضی دیگر با برجسته شدن دیپلماسی و توافق منطقه ای، که معتقد است همکاری بین المللی می تواند تنش ها را کاهش دهد، مذاکرات بین ایران و کشورهای عربی، با میانجی گری چین، می تواند به توافق منطقه ای منجر شود.عادی سازی روابط برخی کشورهای عربی (مانند امارات و بحرین) با اسرائیل تحت توافقات ابراهیم، و تمایل قطر و عمان به مذاکره با ایران، نشان دهنده پتانسیل دیپلماسی است.این سناریو می تواند به ثبات منطقه ای منجر شود، اما به اعتمادسازی و کنار گذاشتن روایت های متخاصم نیاز دارد.
نقش و حمایت اسرائیل از تغییرات آیندهاسرائیل و خاورمیانه جدید
از آنجا که بنیامین نتانیاهو از مفهوم «خاورمیانه جدید» به عنوان منطقه ای با همکاری های اقتصادی و امنیتی بین اسرائیل و کشورهای عربی حمایت می کند. اسرائیل از تغییراتی که تضعیف ایران و گروه های نیابتی اش را در پی داشته باشد، حمایت می کند، اسرائیل با ادعای حمایت از دروزی های سوریه، به دنبال نفوذ در این کشور و جلوگیری از قدرت گیری گروه های اسلام گرا است.ازاین رو حمایت از تجزیه کشورها، پیامدهای زیر را به دنبال دارد:
- سوریه: اسرائیل از تجزیه سوریه به مناطق تحت کنترل گروه های قومی (مانند دروزی ها و کردها) حمایت می کند، زیرا این امر محور مقاومت را تضعیف می کند. بنابراین حملات اسرائیل به دمشق با هدف بی ثبات سازی دولت جدید است.
- عراق و یمن: اسرائیل از تضعیف دولت های مرکزی در این کشورها حمایت می کند تا نفوذ ایران کاهش یابد. به گزارش اکونومیست ، اسرائیل امیدوار است که کاهش حمایت ایران از حوثی ها به فروپاشی این گروه منجر شود.
از سوی دیگر اسرائیل از توافقات ابراهیم (عادی سازی با امارات، بحرین، و سودان) و مذاکرات با عربستان سعودی حمایت می کند. چه آنکه این توافقات بخشی از استراتژی اسرائیل برای ایجاد ائتلاف ضدایرانی است. از منظر رئالیست ها، این امر قدرت اسرائیل را تقویت می کند، اما از دیدگاه سازه انگاری، روایت «اسرائیل به عنوان شریک صلح» را در برابر «ایران به عنوان تهدید» قرار می دهد.
از این رو اسرائیل بدون حمایت کشورهای عربی نمی تواند نظم جدید را تحمیل کند. از این رو است که عادی سازی روابط بدون حل مسئله فلسطین دشوار است. در نتیجه، ادامه شهرک سازی در کرانه باختری مانع صلح پایدار است.
بنابراین با تکیه بر دیدگاه واقع گرایان، خاورمیانه شاهد رقابت شدید بین ایران، اسرائیل، و عربستان خواهد بود، که ممکن است با هدف تقویت اسرائیل، به تجزیه کشورهای ضعیف مانند سوریه و عراق منجر شود. از سوی دیگر، هویت های قومی و مذهبی، مانند کردها و دروزی ها، نقش کلیدی در تغییرات مرزی ایفا خواهند کرد. این در حالی است که دیپلماسی و همکاری بین المللی می تواند از بی ثباتی جلوگیری کند، اما به اعتمادسازی نیاز دارد. چرا که اسرائیل از تغییراتی که ایران را تضعیف کند، مانند تجزیه سوریه یا عادی سازی روابط با کشورهای عربی، حمایت می کند.
این خبر توسط سایت خبرآنلاین منتشر شده و وبپیما صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.
منبع: خبرآنلاین
